Lưu Tư Việt (1913-1995) - Nhà Cách mạng lãnh đạo khởi nghĩa giành chính quyền Hạc Trì
Hưởng ứng Chương trình nghiên cứu về dòng họ Lưu Việt Nam, dòng họ Lưu Đăng - Lâu Thượng, Trưng Vương, TP Việt Trì, Phú Thọ xin giới thiệu đến tất cả các đồng tộc họ Lưu Việt Nam về một đồng tộc họ Lưu tiêu biểu của chúng tôi là Cụ Lưu Tư Việt (tức Lưu Quốc Thường: 1913-1995).
Cụ Lưu Tư Việt (tức Lưu Quốc Thường) là một đồng tộc họ Lưu Đăng - Lâu Thượng tiêu biểu, sinh tháng 4/1913 tại xóm Mai, xã Lâu Thượng, huyện Hạc Trì (nay là khu Lâu Thượng, xã Trưng Vương, TP Việt Trì), tỉnh Phú Thọ. Thân sinh ra Cụ là Nhà nho Lưu Văn Điển (tức Lưu Văn Chứ) - Nghị viên dân biểu Bắc Kỳ 1926-1929. Cụ được gia đình cho đi học tại các trường danh tiếng thời đó ở địa phương và Hà nội. Chính trong thời gian này, do được tiếp xúc với những người có tư tưởng tiến bộ (trong đó có anh trai là Lưu Tư Thăng), Cụ bỏ học thoát ly gia đình tham gia “Phong trào thanh niên yêu nước và cứu quốc” từ năm 16 tuổi. Năm 1930, Cụ bị bắt trong cuộc khởi nghĩa Yên Bái - Phú Thọ do nhà yêu nước Nguyễn Thái Học lãnh đạo. Khi ra tù Cụ tiếp tục hoạt động ở nhà máy in Ngô Tử Hạ, Hà Nội. Năm 1941 bị lộ, Cụ về Việt Trì hoạt động ở Đoàn Thanh niên Dân chủ Việt Trì và được Cụ Phạm Toàn kết nạp vào Việt Minh, (Cụ Phạm Toàn sau này trong kháng chiến chống Pháp là Cục Phó Cục Quân nhu).
Cụ là người đầu tiên của xã Lâu Thượng (nay là xã Trưng Vương) hoạt động do tổ chức Đảng Cộng sản lãnh đạo. Đoàn TNDC Việt Trì đã thành lập nhiều hội, như truyền bá Quốc ngữ, nghiệp đoàn, hướng đạo sinh, đội bóng đá Lâu Thượng, đặc biệt là hội Nghiên cứu Chủ nghia Mác - Lê Nin, do Cụ trực tiếp tổ chức, đã thu hút được nhiều trí thức và thanh niên đến nghe, cùng nghiên cứu về duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, vấn đề hình thành và đấu tranh giai cấp... Sau đó, Cụ tham gia cùng bạn bè thành lập Công ty Cổ Sơn (lò gạch Quang Minh) để làm cơ sở hoạt động cách mạng.
Từ 3/1942 đến 8/1945 Cụ bí mật liên lạc với các tổ chức Thanh niên Cứu quốc ở Hà Nội, Phú Thọ, Lào Cai, đặc biệt với cơ sở Việt Minh bí mật của huyện Lập Thạch (tỉnh Vĩnh Yên, nay là Vĩnh Phúc), xây dựng cơ sở Việt Minh bí mật ở Sapa, Lào Cai... Vào Ngày kỷ niệm Quốc tế Lao động 1/5/1944, các hội viên Việt Minh Hạc Trì đã cắm cờ Búa - Liềm trên điếm canh đê; Cụ Lưu Tư Việt và Cụ Vũ Bẩm ở Lâu Thượng bị bắt. Nhưng do không có chứng cớ nên 6 tháng sau các Cụ được tha. Cụ tiếp tục hoạt động cách mạng và được kết nạp vào Đảng CSVN tháng 10/1944 (chính thức tháng 10/1945).
Tình hình Hạc Trì lúc đó rất phức tạp. Về mặt tự nhiên, Hạc Trì là vùng đệm giữa miền núi và đồng bằng, nơi hợp lưu của 3 con sông lớn (sông Hồng, sông Đà và sông Lô), là đầu mối giao thông đi Việt Bắc và Tây Bắc. Ngay từ những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 thực dân Pháp đã thiết lập ở đây bộ máy cai trị thực dân - phong kiến hoàn chỉnh. Về quân sự, Hạc Trì là nơi đóng quân của Trung đoàn lê dương số 5, Trung đoàn lính khố đỏ số 4 và các lực lượng vũ trang, bán vũ trang làm nhiệm vụ trị an.
Ngoài ra, để phục vụ cho việc đánh chiếm Tây Bắc, quân Pháp còn đặt ở đây trạm hậu cần thủy binh. Hệ thống giao thông thuỷ bộ và đường sắt cũng được mở mang, phát triển để phục vụ cho chiến tranh và khai thác thuộc địa. Hạc Trì trở thành một trong 4 đồn trú tập trung của quân đội Pháp tại Bắc Kỳ. Khi Nhật đảo chính Pháp, đây vẫn là một đồn trú tập trung khá đông quân Nhật, vũ khí nhiều, có chính quyền tay sai của Tri huyện Phan Văn Tạo làm chỗ dựa, ngoài ra còn có Quốc dân đảng, đảng Dân chủ...
Để rảnh tay đối phó với đồng minh, ngày 9/3/1945 Nhật đảo chính Pháp, độc quyền cai trị Đông Dương. Theo Chỉ thị ngày 12/3/1945 của Trung ương Đảng “Nhật Pháp bắn nhau và hành động của ta”, toàn dân khẩn trương chuẩn bị khởi nghĩa, phong trào kháng Nhật được phát động sâu rộng trong toàn quốc, như phá kho thóc của Nhật để cứu đói cho dân, đáp ứng được yêu cầu cấp bách của quần chúng lao khổ... Nhân dân nức lòng đi theo Việt Minh, khởi nghĩa dành chính quyền đã chín muồi, ngày 13/8/1945 Ủy ban Kháng chiến ra lệnh tổng khởi nghĩa toàn quốc.
Lúc này, ở Hạc Trì xảy ra vỡ đê, gây lụt lội rộng khắp, giao thông liên lạc gặp nhiều khó khăn. Trong khi Trung tâm Hạc Trì là nơi quân Nhật tập trung rất đông, chúng có chỗ dựa là bọn tay sai và bảo an, còn có tàn quân của Pháp, Quốc dân đảng và quân Tàu Tưởng vào giải giáp quân Nhật... vì vậy, nếu không có đối sách khôn khéo thì lực lượng cách mạng có thể phải đổ máu và tổn thất lớn. Tối ngày 12/8/1945 đồng chí Lê Đồng (Ủy viên Ban cán sự Liên tỉnh Phú - Yên của hai tỉnh Phú Thọ và Yên Bái)[2] chủ trì hội nghị các cán bộ cơ sở cách mạng ở Hạc Trì, ra quyết định gấp rút trang bị vũ khí chuẩn bị lực lượng cho khởi nghĩa.
Ngày 14/8/1945 Nhật đầu hàng Đồng minh vô điều kiện. Ngay sau đó, ngày 17/8/1945 cuộc họp thứ 2 được tổ chức tại xóm Mai, xã Lâu thượng dưới sự chủ trì của đồng chí Lưu Tư Việt (tức Quốc Thường), với sự tham gia của hơn 200 hội viên thanh niên, phụ nữ và quần chúng cách mạng trong huyện Hạc Trì (trong đó có rất nhiều đồng tộc hai họ Lưu Đăng và Lưu Hữu tại xã Lâu Thượng tích cực tham gia)[3].
Do liên lạc bị cách trở, dù chưa nhận được sự chỉ đạo của cấp trên, nhưng bằng nhãn quan chính trị sắc bén, Đồng chí Lưu Tư Việt đã phân tích tình hình, lên kế hoạch hành động để khởi nghĩa thắng lợi, tránh gây đổ máu. Hội nghị đã thống nhất dùng hình thức biểu tình thị uy của quần chúng, có tự vệ vũ trang hỗ trợ, đồng thời gửi tối hậu thư, đàm phán với quân Nhật để chúng cam kết không can thiệp vào cuộc khởi nghĩa và giao nộp toàn bộ vũ khí cho quân cách mạng; kiềm chế Quốc dân đảng và quân Tàu Tưởng để chúng không gây cản trở cho Việt Minh.
Ngày 20/8/1945 khởi nghĩa bắt đầu, hơn 300 người nai nịt gọn gàng kéo tới huyện đường hô vang khẩu hiệu: “Ủng hộ Việt Minh”, “Đả đảo tri huyện”, “Chính quyền về tay nhân dân”. Trước khí thế rầm rộ của quần chúng và sự sẵn sàng của lực lượng tự vệ, lính gác vứt súng bỏ chạy, tri huyện bỏ trốn, binh lính ngoan ngoãn giao nộp 40 khẩu súng, máy chữ, con dấu và toàn bộ sổ sách cho Việt Minh; quân Nhật giữ đúng cam kết, đóng yên trong đồn.
Khởi nghĩa thành công, chính quyền về tay nhân dân, không hề bị đổ máu. UBND Cách mạng lâm thời Hạc Trì được thành lập, đồng chí Đinh Văn Thư từ trên cử về làm Chủ tịch và đồng chí Lưu Tư Việt làm Phó Chủ tịch. Tại xã Lâu Thượng (quê hương của Cụ Lưu Tư Việt), ngày 22/8/1945 cũng đã tổ chức mít tinh tại đình Ngoại Lâu Thượng và UBND Cách mạng Xã được thành lập, do ông Lưu Văn Giản (xóm Mai) làm Chủ tịch.
Sau Cách mạng Tháng Tám, cơ sở đảng còn ít đảng viên, huyện ủy chưa được thành lập, phong trào cách mạng vẫn do Ban cán sự Đảng Liên tỉnh Phú - Yên chỉ đạo. Tháng 10/1945, Chi bộ Đảng huyện Hạc Trì kiện toàn, đồng chí Lưu Tư Việt được chỉ định làm Bí thư Chi bộ Đảng Hạc Trì.
Sau đó Đại hội đại biểu Việt Minh Hạc Trì được tổ chức, đồng chí Lưu Tư Việt được bầu là Chủ nhiệm Việt Minh huyện. Chi bộ đảng huyện Hac Trì tháng 10/1945 chỉ có 6 đảng viên, cuối năm 1945 phát triển thành 10 đồng chí. Đồng chí Lưu Tư Việt (tức Quốc Thường) đã bồi dưỡng kết nạp được nhiều cán bộ đảng cốt cán, như đồng chí Lưu Công Hoành (là cán bộ tiền khởi nghĩa, lúc đó làm công tác tuyên truyền cổ động cho Việt Minh), Ông Phạm Xuân Ry (Chủ tịch UBHCKC Hạc Trì), Ông Mạn Tài (Bí thư Việt Minh Huyện) v.v.
Từ 1/1947 Cụ được bổ nhiệm thêm vị trí là Tỉnh ủy viên tỉnh Phú Thọ. Với cương vị là lãnh đạo chủ chốt, đồng chí Lưu Tư Việt đã lãnh đạo tổ chức Đảng và chính quyền hoàn thành tốt 3 nhiệm vụ Bác Hồ giao cho cả nước là: diệt giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm; tổ chức “Tuần lễ vàng”, “Quỹ độc lập”, thành lập các đội tự vệ bảo vệ chính quyền Cách mạng, tham gia đấu tranh giải giáp quân Tàu Tưởng về nước và đặc biệt tổ chức thành công bầu cử Quốc Hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khóa I (tháng 12/1945) và Hội đồng Nhân dân các cấp tỉnh, huyện, xã (ngày 24 6/1946)...
Từ 11/1947 Đồng chí được điều lên làm Khu ủy viên Khu X (1947-1948 đồng chí làm Phó Ban cán sự Liên khu X), rồi lên Trung ương với chức cao nhất là Phó Vụ trưởng, Vụ quản lý HTX Nông nghiệp của Bộ Nông nghiệp. Có một điểm nhấn là thời kỳ 1954-1955, tuy được phân công tham chỉ đạo cải cách ruộng đất, nhưng đồng chí có một số quan điểm về cải cách ruộng đất không được đa số chấp thuận... nên “được” điều đi chữa bệnh và tham quan HTX tại Trung Quốc, điều đó gây bất lợi cho cá nhân của đồng chí, nhưng cải cách ruộng đất cuối cùng đã được sửa sai.
Đến thời kỳ đổi mới, Giáo sư Vũ Khiêu vẫn cho người đánh máy giúp Cụ Lưu Tư Việt (về hưu từ 1974) bản góp ý kiến cho công tác chuẩn bị Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IV (1986); Giáo sư nói rằng “Trung ương cần những ý kiến đóng góp của các anh ấy”.
Như vậy, Cụ Lưu Tư Việt là người đầu tiên mang Chủ nghĩa Mác - Lê Nin về nghiên cứu và giới thiệu một cách có hệ thống ở Lâu Thượng, Hạc Trì (nay là xã Trưng Vương, Việt Trì), Phú Thọ. Khi trở thành cán bộ Lãnh đạo Việt Minh, cán bộ Lãnh đạo Đảng cấp huyện, tỉnh, khu ủy và cán bộ quản lý Nhà nước ở Trung ương, đồng chí Lưu Tư Việt (tức Quốc Thường), ngoài tính kiên định và niềm tin không thể lay chuyển vào sự nghiệp cách mạng mà mình đã lựa chọn, còn có khả năng vận động quần chúng, nhờ tài năng và đức tính giản dị, đức độ, gương mẫu, luôn toát lên một sự lôi cuốn với mọi người.
Những người được đồng chí phát triển và kết nạp Đảng, sau này đều là những cán bộ chủ chốt trong các cơ quan Đảng và Nhà nước, như Ông Phạm Xuân Ry - lên làm ở Văn phòng Trung ương Đảng; Ông Lưu Công Hoành (quê ở xã Lâu Thượng) - lên làm Chủ tịch Liên khu V, rồi làm Vụ trưởng Vụ Tổng hợp UBXD Nhà nước; Ông Phùng Văn Tửu - lên làm Phó Chủ tịch Quốc hội khóa VIII (987-1992) và khóa IX (1992-1997); tạo điều kiện và cộng tác với Ông Vũ Khiêu (quê Nam Định) trong công tác tuyên huấn và nghiên cứu Chủ nghĩa Mác - Lê Nin vào thời kỳ (1947-1954); Ông Vũ Khiêu phụ trách Ban Tuyên huấn khu X, Tây Bắc, rồi Việt Bắc, sau là Giáo sư và làm Phó Chủ nhiệm UBKHXH, Viện Trưởng đầu tiên Viện Xã hội học của Việt Nam.
Nhân dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám 1945-2013, có thể nói họ Lưu Việt Nam, TP Việt Trì nói chung và dòng họ Lưu Đăng- Lâu Thượng nói riêng hoàn toàn có thể tự hào về Cụ Lưu Quốc Thường (Lưu Tư Việt) - Người yêu nước tiêu biểu, Nhà Cách mạng trung kiên, người cán bộ Đảng mẫn cán của quê hương xã Lâu Thượng, huyện Hạc Trì cổ xưa. Con cháu đồng tộc họ Lưu Việt Nam ngưỡng mộ và noi theo gương sáng của Cụ trong cuộc sống, lao động và phấn đấu phát triển. Thành phố Việt Trì nên có một con đường mang tên Lưu Quốc Thường và xã Trưng Vương xứng đáng nên có một trường học mang tên Lưu Tư Việt để ghi nhớ và vinh danh Cụ.
Ghi chú:
[1]- Tài liệu tham khảo:
1. Lịch sử Đảng bộ thành phố Việt Trì (1939-2005), Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - 2007.
2. Lịch sử Đảng bộ xã Trưng Vương (1947-2007), xuất bản 2009.
3. Lịch sử Đảng bộ phường Dữu Lâu (1947-2009), xuất bản 2010.
4. Sơ yếu Lý lịch Đảng viên của Lưu Quốc Thường (tên khai sinh là Lưu Tư Việt) viết 1975.
5. Ghi chép của các nhân chứng còn sống: Ông Lưu Công Hoành (90 tuổi) - Cán bộ Tiền khởi nghĩa, Nguyên Chủ tịch Liên khu Việt Bắc, nguyên Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, UBXD Nhà nước, địa chỉ: 17A, ngõ 158/2/49 phố Ngọc Hà, Hà Nội; Ông Vũ Văn Hảo (82 tuổi) - người nhiều năm công tác cùng Cụ Lưu Quốc Thường, địa chỉ: Phòng 102, số 70 đường Võ Thị Sáu, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
[2]- Nhân dân xã Trưng Vương nói chung, đặc biệt bà con các dòng họ Lưu tại Xã nói riêng là một trong những cơ sở quan trọng của tổ chức Đảng và Việt Minh huyện Hạc Trì, đã bảo vệ, nuôi dưỡng và che chở nhiều cán bộ cao cấp của Đảng, như đồng chí Lê Đồng (Ủy viên Ban cán sự Liên tỉnh Phú - Yên), đồng chí Mạnh Tài (cán bộ Việt Minh, hoạt động ở Hạc Trì, trực tiếp chỉ đạo các xã Sông Lô, Dữu Lâu, Lâu Thượng). Đồng chí Mạnh Tài nhận làm con nuôi gia đình Cụ Lưu Tư Việt; Năm 1951 Đòng chí làm Chính trị viên Tỉnh đội Phú Thọ.
[3]- Xã Lâu Thượng trước đây có 6 dòng họ Lưu, nhưng chỉ có hai dòng họ Lưu Đăng và Lưu Hữu là lớn, đông nhân khẩu. Họ Lưu Đăng - Lâu Thượng từ xưa có truyền thống học hành và làm quan, điển hình là Nhà nho Lưu Văn Điển (Nghị viên Bắc Kỳ) cùng nhân dân xây mới và nâng cấp ngôi chùa Bổi Linh, làng Lâu Thượng; Lý Trưởng Lưu Văn Hải (tức Chương) chủ trì tôn tạo và tu bổ đình Lâu Thượng; Cụ Lưu Tư Việt (tức Quốc Thường) là người Chủ nhiệm Việt Minh đầu tiên của huyện Hạc Trì, Bí thư đầu tiên Chi bộ đảng Hạc Trì sau Cách mạng Tháng Tám, trực tiếp lãnh đạo Khởi nghĩa thành công, dành chính quyền huyện Hạc Trì ngày 20/8/1945, cả gia đình theo cách mạng, vợ kế và các con đều là Đảng viên Đảng CSVN, con trai đầu là TS Thủy lực; Hai anh em Cán bộ Tiền khởi nghĩa Lưu Công Hoành và em trai là Họa sỹ tài ba Lưu Công Nhân...
Hầu như con cháu dòng họ Lưu Đăng - Lâu Thượng đều tốt nghiệp đại học và trên đại học (nhiều gia đình đạt 100%). Chi tiết hơn sẽ được giới thiệu trong Gia phả của dòng họ Lưu Đăng - Lâu Thượng, đang được hoàn thiện và cung cấp theo Chương trình nghiên cứu về họ Lưu Việt Nam. Tổng Lâu Thượng trước kia, xã Trưng Vương ngày nay có một hệ thống đền, đình, miếu và chùa rất phong phú và gắn bó trực tiếp với thời Hùng Vương, đặc biệt là Chùa Bối Linh là nơi Hai Bà Trưng bắt đầu dấy binh và viết hịch khởi nghĩa.
Lưu Xuân Thạnh
(Thuộc dòng họ Lưu Đăng - Lâu Thượng, Trưng Vương, Việt Trì, Phú Thọ)
ĐT: 0936 347 975; Email: thanhluuxuan@gmail.com
...