Ξ|Ξ   VĂN HÓA ::. Xã hội.
Đăng ngày 13/11/2012
E-mail     Bản in

Ý kiến tham gia xây dựng Nhà thờ Họ
Hiện nay Từ đường nhiều dòng họ đã xuống cấp, hoặc do sự phát triển của dòng họ, nơi tập trung con cháu hàng năm về chiêm bái, thờ cúng Tiên tổ, nó là nhu cầu cấp thiết của mỗi dòng họ.
 Vừa qua tôi có dịp đi một số nơi như: Thái Bình, Hải Dương, Nghệ An, Thanh Hoá, Thừa Thiên Huế, Quảng Ngãi, hầu như những nơi đây đã có Từ đường, Đình, Đền, Lăng mộ xây dựng lâu ngày, tuy nhiều lần trung tu những vẫn giữ được nét cổ kính, uy nghi, như Đền, Đinh, Lăng cụ Đinh Văn Tả ở Hải Dương, cụ Đinh Liệt ở Đông Cao Thanh Hoá, Cụ Định Bạt Tuỵ ở Bùi Khổng, Hưng Nguyên Nghệ An, hay như một số Từ Đường họ Đinh ở Thừa Thiên Huế... Đặc biệt như Quảng Nam Đà Nẵng, họ Đinh nơi đây đã xây được nơi thờ họ Đinh cả tỉnh từ năm 1998 và đã rước tượng Vua Đinh Tiên Hoàng từ nơi phát tích Vua Đinh – Gia Phương, Gia Viễn Ninh Bình và thờ các vị Thuỷ Tổ của trên ba mươi các chi phái dòng họ Đinh trong toàn tỉnh các vị Tiền hiền trước đây theo vua Lê Thánh Tông vào khai khẩn bờ cõi phương Nam.

Các tỉnh hiện nay đã thành lập được Ban Liên lạc như Nam Định, Thừa Thiên Huế, Quảng Ngãi… đã và đang xúc tiến xây dựng Đền, Đài, tưởng niệm ở trung tâm tỉnh, đây là nơi tâm giao của bà con họ Đinh từng tỉnh.

Hiện nay nhiều dòng họ trong cả nước đã trùng tu, tu tạo, hoặc xây dựng mới trên một khu đất mới. Phát huy truyền thống cuả ông cha, phong tục tốt đẹp của Việt nam và của người á Đông, nhiều nới làm rất tốt. Song cũng bộ lộ một số vướng mắc khó khăn, nhiều nơi đã có từ đường thờ Đức Thuỷ tổ đến nay con cháu hậu duệ phát triển đến trên 19 đời… nhưng khi trung tu, hoặc tu tạo, nâng cấp ngay trên đất của cũ thì xẩy ra tranh chấp đất đai. Thường trước đây các ông Trưởng họ trông coi Từ Đường và ở ngay tại đất Từ đường của dòng họ. Do chính sách đất đai hiện nay, nên khi tra bản đồ địa chính, thì ông Trưởng họ đứng tên, dẫn đến con ông Trưởng họ đòi thừa kế mảnh đất này. Việc trung tu, hay xây Từ Đường của dòng họ nên chú ý mấy vấn đề sau: 

Việc trước tiên là xác nhận lại khu đất dòng họ mình chuẩn bị thi công, đây là công trình vĩnh cửu để lại cho con cháu muôn đời sau thờ phụng.

Một Nhà thờ họ có liên quan chặt chẽ đến thức kiến trúc cổ. Tùy từng nơi, từng địa phương có cách biểu đạt và biến đổi khác đi đôi chút, nhưng vẫn giữ cái cốt cách là kết cấu gỗ, kết cấu vì kèo và chi tiết đẹp nhất chính là những chi tiết hoa văn được chạm khắc trên bộ vì.(có giả gỗ).

Nhà thờ họ là một trong những công trình có tính chất sử dụng lâu bền theo thời gian, không phải dễ gì mà thay đổi được. Chính vì vậy trước khi bắt tay vào xây dựng, phải có sự cân nhắc, định hướng ngay từ ban đầu, không nên có sự tùy tiện trong tư duy về mặt hình thức và bố trí. Nhà thờ họ cũng là một công trình có tính chất cộng đồng của chung một dòng họ, không phải riêng của một cá nhân cho dù vai vế trong dòng họ ở vị trí đến đâu nên tựu chung lại, kiến trúc và hình thức tổng quan của Nhà thờ họ phải phản ánh được cái riêng của mỗi dòng họ, bên cạnh cả những cái chung của mỗi thành viên họ tộc.

Trong tình hình hiện nay, khi mà mỗi dòng họ đều có điều kiện kinh tế để tôn tạo các ngôi nhà thờ họ cũng là lúc xuất hiện những bất cập sâu sắc cần giải quyết. Có nhiều lý do khác nhau dẫn đến những yếu tố bất cập không đáng có:

- Mỗi địa phương có một phong tục tập quán khác nhau, ảnh hưởng đến hình thức và kiến trúc của Nhà thờ họ. Sự đa dạng về văn hóa khiến người thiết kế phải rất tinh tế mới có thể đề xuất ra một bản thiết kế ưng ý. Bên cạnh những ý tưởng do chủ đầu tư đưa ra, người thiết kế sẽ tư vấn cho chủ đầu tư một cách cụ thể cách thức quy trình thực hiện xây dựng Nhà thờ họ ra sao, hình thức kiến trúc như thế nào… Tuy nhiên, để có được bản thiết kế cuối cùng thì đòi hỏi sự bàn bạc, chỉnh sửa của các thành viên trong dòng họ (người cao niên, hội đồng gia tộc, cả những người đóng góp kinh tế cho dòng họ…). Đây là một quá trình thỏa hiệp rất vất vả vì bao gồm nhiều thành phần khác nhau, ở nhiều độ tuổi khác nhau nên luôn có những ý kiến chỉnh sửa không hợp lý bên cạnh những chỉnh sửa đúng. Thêm vào đó, nếu chỉ do một nhóm người quyết định thiếu sự đồng thuận cao trong họ tộc, do có liên quan đến những yếu tố về mặt quan niệm văn hóa và tâm linh rất nhạy cảm nên nếu trong dòng họ có những sự kiện bất thường xảy ra (có người ốm, bị tai nạn…) đều được quy kết đến việc xây dựng nhà thờ họ dẫn đến sự mất đoàn kết không đáng có.

- Bất cập cũng có thể xuất phát từ thói quen chủ đầu tư hay các dòng họ hay tham gia vào việc tự sửa đổi hồ sơ thiết kế trước và sau khi thi công. Dù đã có được một bản thiết kế phù hợp, nhưng vì những ý kiến chủ quan nên chủ đầu tư vẫn tự ý chỉnh sửa hồ sơ thiết kế, tự ý làm theo ý mình. Trong một số trường hợp, thậm chí thợ xây dựng có khi lại tư vấn ngược lại các chủ đầu tư, với các ý kiến mâu thuẫn, trái ngược với tư duy ban đầu của kiến trúc sư.
- Có trường hợp, bất cập xuất phát từ việc các dòng họ đã trông cậy các đơn vị tư vấn thiết kế không chuyên nghiệp hoặc tự thiết kế nên thường có nhiều thiếu sót, mang nhiều tính chủ quan và chủ yếu là sự cóp nhặt sao chép máy móc các hình thức kiến trúc của những công trình hiện có, thiếu tư duy và chọn lọc khoa học.

- Còn một lý do nữa từ tay nghề của những người thợ trong quá trình thi công. Các công trình tôn giáo tín ngưỡng, trong đó có Nhà thờ họ là loại công trình đòi hỏi cao trong chọn lọc tay nghề của những người thợ thi công. Không phải bất cứ đội thợ nào cũng có thể đảm đương được bởi sự khắt khe về độ tỷ mỷ, tính nghệ thuật bên cạnh những yêu cầu chất lượng thi công như các công trình khác. 

Về khuôn viên và cảnh quan, một Nhà thờ họ phù hợp phải có không gian chính và không gian sân vườn. Điều này phụ thuộc vào diện tích khu đất. Trong khuôn viên có nhà bia, trồng các loại cây quý như si, cây đa và các hạng mục công trình phụ trợ khác như gác chuông, nhà thiêu hương, nhà bia, đặc biệt là yêu cầu một sân rộng để tập trung... Cổng vào bao gồm 2 cổng chính và tam quan ở 2 bên. Có một lối vào chính có sân ở phía trước. Tuy nhiên, trong điều kiện “tấc đất tấc vàng” hiện nay, đặc biệt là các khu vực đô thị hóa mạnh thì việc có một diện tích đất vừa đủ là một yêu cầu không dễ đáp ứng. Rất nhiều công trình nhà thờ họ buộc phải xây chen, kề vai thích cánh với các công trình nhà ở, làm mất đi rất nhiều các giá trị và tính tôn nghiêm của một Nhà thờ họ.

Hiện nay nguồn gỗ quý như đinh, lim cho công trình xây dựng là rất hiếm. Nếu làm những công trình lớn, cầu kỳ đòi hỏi gỗ có kích thước đủ yêu cầu như các cột có đường kính 450 - 600mm là rất khó, hầu như là phải đặt tìm từ trước rất lâu. Mỗi thời mỗi khác, ngoại trừ những dòng họ có điều kiện kinh tế lựa chọn vật liệu gỗ cho kết cấu chính của Nhà thờ họ, còn lại phần lớn đã chọn bê tông cốt thép. Tuy rằng vẻ mỹ quan không được bằng kết cấu gỗ, nhưng loại vật liệu này cũng dễ làm và kinh tế hơn, có tuổi thọ sử dụng lâu hơn. Các vật liệu mới khác như đá, gạch men kính cũng được sử dụng hết sức tràn lan và tùy tiện. Cột đá chạm trổ lai căng, màu mè sử dụng ở mặt tiền đã phần nào làm cho hình thức và dáng vẻ của ngôi Nhà thờ họ truyền thống bị mất đi. Trang trí trong nhà thờ họ vẫn là các mô típ trang trí truyền thống như long, ly, quy, phượng hay câu đối, hoành phi… Nhà thiết kế chỉ quy định kích thước và một số tỉ lệ chính rồi khách hàng tự đi đặt mua hoặc chọn những sản phẩm đã làm sẵn “mỳ ăn liền” để đảm bảo thời gian nhanh gọn. 

Bất cập còn xuất phát từ các yếu tố tín ngưỡng tâm linh. Xu hướng hiện nay rất nhiều người đều xem phong thủy. Khách quan mà nói, phong thuỷ trong kiến trúc là một yếu tố quan trọng. Đa phần khách hàng hiện nay đều đã “xem thầy” trước khi đến với kiến trúc sư.

Yếu tố quan trọng nhất của ngôi Nhà thờ họ là hướng nhà. Xét một cách công bằng, kiến trúc Nhà thờ họ cũng chỉ là một trong những thể loại công trình trong đời sống kiến trúc, cũng phải chịu rất nhiều các tác động chi phối của đời sống kinh tế, xã hội hiện tại. Có thể đưa ra một số những đề xuất để góp phần có được một hình mẫu thiết kế hài hòa, nhưng tựu chung lại như sau:

- Nhà thờ họ phải được tôn tạo và xây dựng trên cơ sở nghiên cứu một cách bài bản có khoa học những giá trị mà ông cha ta đã tạo dựng, phù hợp với phong tục và tập quán của địa phương hiện nay.

- Thiết kế công trình phải là những người có chuyên môn sâu về kiến trúc truyền thống, đặc biệt am hiểu về quy trình và thủ tục thực hiện. Sau khi đã có bản vẽ, chủ đầu tư phải nhất nhất tuân theo, tránh những sửa đổi và bổ sung vào bản vẽ mang tính tự phát, chủ quan.

- Vấn đề tài chính để chuẩn bị xây Nhà thờ họ cũng phải được chuẩn bị kỹ, không nên nóng vội vì yếu tố này cũng chi phối nhiều tới kiến trúc Nhà thờ họ.Với mục đích cuối cùng là làm sao để mọi người trong dòng họ đều có thể hiểu được một cách đầy đủ các giá trị nguyên bản của ngôi Nhà thờ họ truyền thống, cũng như cái cốt hồn mà ông cha ta đã gửi gắm lại từ bao đời nay, việc nghiên cứu xây dựng Nhà thờ Họ là vô cùng cần thiết, để mỗi người dân, đều có thể tự mình gìn giữ và phát huy, các giá trị của dòng họ.

Vừa qua tôi may mắn được đi dự các buổi gặp gỡ thân mật của ban LL họ Đinh các tỉnh và một số dòng họ đang thi công xây dựng nhà thờ họ. Theo góc độ các nhân tội mạo muội xin tham gia một số ý về việc tu tạo, trùng tu hay xây mới nhà thờ, đền, lăng mộ …của các dòng họ. Kính mong quí độc giả, các cụ, các ông, bà con chuyên về xây dựng, về phong thuỷ cỏ truyền tham gia thêm.


Xin chân thành cảm ơn.
Theo Đinh Xuân Vinh


Gửi ý kiến của bạn
(Xin hãy viết chữ có dấu! Xin cảm ơn!)